Deze Xylopia aromatica is een overblijvende boom met een pyramidale kroon, die een hoogte bereikt van15 tot 25 meter, maar gemiddeld veel minder hoog wordt. Hij groeit net als de Afrikaanse Xylopia's op de droge savanna in de Cerrado (Brazilië) en op de kiezelhoudende heuvels van Pinar del Rio (Cuba). Hij kan dan ook goed tegen droogte. Het is een notoir langzame groeier; hij doet er zeker 10 maanden over om vanuit zaad zo ver uit te groeien dat hij verplant kan worden.

De boom heeft lancetvormige bladeren van 7,5-15 cm lang en 2,5-5 cm breed. De plant draagt clusters van als cashewnoten gevormde peulen op steeltjes. Ze zijn groen en rijpen rood. Ze zijn 2,5-5 cm lang en 4-6 mm dik, vrij klein dus, en bevatten 2-6 zaadjes in rood pulp. Wanneer de peulen drogen, kleuren ze donkerbruin. De zaden zijn gemiddeld 5 mm in lang, met een duizendtal-gewicht van 40 - 45 gram.

De zaadjes smaken en geuren als zwarte peper. De naam pimenta de macaco wordt overigens ook gebruikt voor de besjes van de Piper aduncum, een familielid van de 'echte' zwarte peper. Maar deze wordt alleen als (volks)medicijn wordt gebruikt.

De vruchtjes bevatten etherische oliën, waarvan de dominantste limoneen is (36,4%), een citrusachtige terpeen. Daarnaast bevat apenpeper onder meer citronellol (roos) en carvon (karwij).

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

Het kruid wordt uit het wild geplukt, wat niet altijd 'in het wild' hoeft te zijn, want de boom wordt vaak langs wegen aangeplant.

Het product is voor zover bekend alleen in Brazilië in de handel.

Culinair gebruik en bereiding

De zaden worden gebruikt als substituut voor zwarte peper.

De Cerrado is een aaneengesloten gebied dat ruim 20% van het oppervlak van Brazilië bestrijkt, en zich ook over delen van Paraguay en Bolivië uit strekt. Het is meer dan 2 miljoen hectare in omvang, en op het Amazonegebied na het grootste ecosysteem van het land. Het gebied staat onder grote druk, als agrarisch productiegebied. Bijna drie kwart van alle Braziliaanse slachtvee komt uit de Cerrado. Monoculturen, zoals de teelt van eucalyptus en soja, vormen een ernstige bedreiging van dit gebied, dat momenteel voor meer dan een derde deel in cultuur is gebracht. Slechts 1,5% van de Cerrado is beschermd natuurgebied.

Hij komt zowel in tropische als subtropisch Amerika voor, in Honduras, Panama bijvoorbeeld, Cuba, Brazilië Bolivië en Venezuela. In sommige landen wordt hij malagueta genoemd, vermoedelijk afgeleid van het West-Afrikaanse paradijsgraan (Aframomum melegueta, ook wel melegueta peper), daarom daterend uit de Post-Columbiaanse tijd (na 1492).

Taalkundige aspecten, etymologie

Apenpeper heeft veel namen, onder andere die van 'fruta de burro'. Dat is één van de vele namen die de peper in Midden- en Zuid-Amerika heeft, waaronder 'pimenta de macaco', letterlijk makaken-peper. Andere - Braziliaanse- benamingen voor boom en vrucht zijn chirinyó ipipin, pachinhos en esfola bainha.

Fruta de burro is eveneens een plaats in Venezuela, in de provincie Estado Apure, en de naam van een Venezulaanse likeur waarin de apenpeperbesjes gebruikt worden.

De geslachtsnaam Xylopia komt uit het Grieks en betekent 'bitter hout'.