top
Vijg
Vrucht (Moraceae)
Vijg
DE EETBARE VIJGENSOORTEN
VIJG | FICUS CARICA

VIJG

Tot de arbeidsmigranten uit het Middellandse zeegebied ons er in de jaren zeventig mee in aanraking brachten, waren vijgen, net als dadels overigens, per definitie gedroogde vruchten. Een verse vijg zag je nauwelijks.

In middels weten we beter, en is de verse vijg een vertrouwd product geworden, dat niet aleen in de speciaalzaak te koop is, maar algemeen verkrijgbaar.

De vijg is de vrucht van de 'gewone vijg' (Ficus carica), een subtropische boom in het geslacht Ficus in de moerbeifamilie (Moraceae). Er zijn honderden soorten gewone vijgen, een tiental Smyrnavijgen en een twintigtal caprivijgen bekend. Over het onderscheid later. Alleen caprivijgen hebben drie oogsten per jaar, de overige kennen twee oogsten, waarvan de tweede de smakelijkste oogst op levert.

De volgense tekst is de opmaat voor de artikelen over de verschillende soorten in Europa vertrouwde gewone consumptievijg. Dat is &eracute;é van de globaal drie soorten eetbare vijgen, naast de Ficus carica, ook de Ficus racemosa en de Ficus sycomorus, respectievelijk de clustervijg en de wilde vijg.

De gewone vijg (Ficis carica)

Een vijgenboom wordt zelden hoger dan 10 meter, en houdt het midden tussen een struik en een boom. De vijg houdt van droogte en van zon, en groeit ook op arme grond. Een vijgenboom heeft een wortelstelsel waarmee hij ook diep gelegen grondwater kan bereiken, en zelfs in hardere ondergronden. Doordat de bladeren dik en leerachtig zijn, houden ze het vocht lang vast. Daarom voelt de vijg zich uitstekend bij het klimaat in het Midden-oosten en de Middellandse zee

De gewone vijg vertakt al laag bij de grond, en zijn takken zijn grillig gebogen. De stam is grijsbruin. De bladeren zijn aanvankelijk dicht behaard, maar dat verdwijnt. Er zijn vier typen blad, het niet-gelobde blad en bladeren met drie, vijf of zeven lobben (San pedro) , waarvan de middelste de langste is.

De vijgenboom kent twee seksuele verschijningsvormen, de mannelijke Capri-vijg (Ficus carica sylvestris), en de vrouwelijke (eetbare) gewone vijg. De eerste bevat zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen maar gedraagt zich volledig mannelijk, door pollen te vormen. De vruchten van de mannelijke vijgenboom zijn weliswaar eetbaar, maar worden niet gegeten, vanwege die pollen en vanwege de symbiose met de vijgwesp. De mannelijke syconia bevatten behalve pollen in de regel ook vijgwespen, het enige insect dat zorgt voor de voortplanting van de boom. Geen smakelijk vooruitzicht. Daarom worden deze vijgen wel aan geiten gevoerd (daaraan ontlenen ze naam Capri-vijgen), maar niet door mensen gegeten. De vrouwelijke vruchten wel.

Lees de uitgebreide tekst over de bevruchting van vijgen elders in dit artikel.

Vijgen zijn schijnvruchten, ook wel samengestelde vruchten genoemd. De bloempjes zijn miniscuul klein en bevinden zich onzichtbaar voor het oog in een hol vat (de bloembodem of syconium, mv syconia) dat aan het einde open is. Deze opening, het oog of ostiool genoemd, dient als toegang voor de kleine vijgwesp die de vrouwelijke bloempjes bestuift.

Na de bevruchting groeien de vrouwelijke bloempjes uit tot zaden, alkenen, die in het vat blijven. Tezamen vormen deze zaden de vrucht, die afhankelijk van de variëteit 4-8 cm groot is. Wanneer de vrucht rijpt, verandert hij van kleur, soms naar donkerbruin, soms paars, maar er zijn ook lichtgroene vijgen. De rijpe vrucht valt niet af, maar barst open.

VERKRIJGBAARHEID

Zowel de verse als de gedroogde vijg zijn algemeen en het hele jaar door verkrijgbaar. De aanvoerperioden van vijgen uit verschillende regio's sluiten op elkaar aan, waardoor we van oktober topt november vijgen uit het Middellandse zeegebied kunnen kopen, en gedurende de rest van het jaar vijgen van het zuidelijk halfrond, zoals uit Brazilië en Mexico.

Gedroogde vijgen komen vaak uit Turkije.

Culinair gebruik en bereiding

De 'schil' wordt niet rauw gegeten, wel in de gekonfijte vorm. Om de vrucht als handfruit te eten, maak je eerst een opening aan de puntige kant. Vervolgens neem je de vrucht met de platte kant naar onderen in beide handen en zuig je, terwijl je het het vruchtvlees door de opening naar buiten drukt, het vruchtvlees uit de vijg. Natuurlijk kun je het er ook uit drukken en lepelen.

Vijgen worden in zoete en hartige gerechten gebruikt en lenen zich heel goed voor warme bereidingen. In dat laatste geval kan de schil gerust om de vrucht blijven.

Houdbaarheid (bewaaradvies)

De vruchten worden plukrijp geoogst en vervoerd bij 0-4° bij een relatieve luchtvochtigheid van 90%. Bewaar vijgen na aankoop eveneens bij 0-4° en een hoge luchtvochtigheid. Ze zijn dan (hoogstens) een week houdbaar.

De verse vijg is zeer gevoelig voor schimmel.

Oorsprong en verspreiding

Ondanks schaarse fossiele vondsten gaat men er van uit dat de gewone vijg één van de eerste gewassen, zo niet de eerste gewas is geweest dat in het Midden-oosten bewust verbouwd werd, nog voor tarwe.

In de Jordaanvallei, niet ver van Jericho, zijn vondsten gedaan van parthenocarpe vijgen, d.w.z. vruchten zonder zaad, die dateren uit het negende millenium voor Christus. De vijg komt van oorsprong uit Caria, een streek in Klein-Azië tussen de Middellandse zee en de Zwarte zee in, ongeveer gelegen op de plaats van de huidige regio Caria in Turkije.

De Sage van Gilgamesh geeft een kijkje in de landbouw in Mesopotamië in het derde millenium voor Christus. Onder de Sumerische koning Gilgamesh van Uruk was er een geavanceerd systeem van waterbassins en kanalen, en hield men er runderen en schapen en verbouwde men tarwe, gerst, druiven en olijven. Ook vijgen, maar die werden in die tijd als exotisch en zeldzaam beschouwd.

In latere documenten, zoals de belangrijke Codex Hammurabi, é&eracute;n van de gevonden wetboeken van de 6e Babylonische koning Hammurabi uit het midden van de achttiende eeuw voor Christus, worden vijgen niet genoemd. In het zich expanderende Rijk van Sargon met als hoofdstad Babylon worden vijgen voor het eerst weer genoemd. Het Sargonrijk strekte zich uit van het Middellandse Zeegebied (het huidige Libanon) tot Nimrud in het Noorden van Irak. Koning Assumasirpal II haalde halverwege de 9e eeuw voor Christus planten uit andere streken naar Mesopotamië, waaronder de vijg. Op een bronzen band die onderdeel uit maakte van een pilaar van de Shamash tempel in Dur-Sharrukin, het fort van Sargon II in Khorsabad, staan onderin een vijgenboom afgebeeld en een gedeelte van een ploeg.  Op dat moment was de vijg al bekend in Egypte en Palestina.

De vijg is vanaf dat moment over een groter gebied verspreid gemaakt, en tegelijkertijd op meerdere plaatsen in cultuur gebracht. Voor de Romeinen bijvoorbeeld was de vijg alledaags voedsel. Ze gebruikten de vijg ook om ganzen vet te mesten voor hun voorloper van foie gras.

De vijg werd gaandeweg op vrijwel het gehele subtropische noordelijk halfrond verbouwd, en vanaf de 15e eeuw ook in de delen noordelijker Europa (de wijngebieden van Zwitserland en Duitsland) en in Zuid-Amerika. Eerder al, in de 9e eeuw tijdens de vroege Tang-dynastie maakt China kennis met de gedroogde vijg, pas halverwege de 16e eeuw werden aan de Yangtze de eerste vijgenbomen geplant.

De commerciële productie van vijgen is relatief jong, is pas aan het begin van de twintigste eeuw begonnen. Jaarlijks worden tegenwoordig wereldwijd ruim 1 miljoen ton vijgen geproduceerd. Turkije en Egypte zijn de belangrijkste producenten. Turkije produceert jaarlijks 5,5 miljoen vijgen, Egypte ruim 4 miljoen. Marokko, Algerije en Iran volgen op respectabele afstand.

Op de internationale rode lijst van de IUCN is van de wilde, gewone vijg vermeld dat er geen signalen zijn dat de plant ergens ter wereld bedreigd wordt, en is daarom in deze lijst opgenomen als "least concern". Hij is ook nergens als invasief bekend.

Taalkundige aspecten, etymologie

De geslachtsnaam Ficus die aan het geslacht is gegeven door Linnaeus, is afgeleid van het Hebreeuwse 'pagh' wat halfrijpe vijg betekent. In de prehistorie werd de boom door de in Griekenland wonende Pelasgi 'fik' genoemd.

In het Chinees wordt de vijg 'vrucht zonder bloem' genoemd vanwege de voor het oog onzichtbare bloemen.

Het is één van de weinige bomen waarvan de naam en de vrucht in veel talen verschillend is. In Spanje bijvoorbeeld heet de boom higuera of figuera.

VERTALING VIJG

engels
common fig
frans
figue
italiaans
 
spaans
fico commune
duits
echte feige
indonesisch
tin
japans
 
vietnamees
vả tây
chinees
wu hua guo 無花果
 
 
kantonees: mou faa gwo;
 

CULTURELE ASPECTEN

De vijg heeft van oudsher een grote symbolische waarde in diverse culturen en religies. Het is één van de twee heilige bomen in de Islam, de boom naar de hemel.

Voor de Egyptenaren waren de vruchten onder meer het symbool voor overvloed en de Romeinen offerden het melksap van de (wilde) vijg aan Juno. De vijg is de eerste boom die in de bijbel wordt genoemd, en in Genesis 3:7 staat beschreven dat Adam en Eva schorten maakten van vijgenbladeren om hun naaktheid te bedekken.

Van Michelangelo's Laatste oordeel in de Sixtijnse kapel in Rome is bekend dat deze door Daniele de Volterra is overgeschilderd met vijgenbladeren over de door Michelangelo geschilderde genitalia. Dat was al eerder het gebruik in de Renaissance van het Noorden, en beperkte zich niet tot schilderijen. Ook beelden moesten er aan geloven.

SOORTEN

Er zijn drie typen vijgen: het Smyrna-type (smyrniaca) zoals de Sari lop, het Adriatische type (hortensis) zoals de Kadota en de Brown Turkey, en het San Pedro type (intermedia), zoals de San Pedro miro. Het verschil tussen deze drie typen schuilt in de vruchtvorming. De Smyrnavijg dient in alle gevallen bevrucht te worden (vijgwesp), de gewone vijg niet (is parthenocarp). De San Pedro geeft een eerste oogst zonder bevruchting, een tweede oogst na bevruchting. Ook daarvoor is de vijgwesp nodig.

CELESTE

De Celeste is een zoete, aromatische vijg die ook als parthenocarpe vrucht verkrijgbaar is (zonder zaden). Die met zaden zijn smaakvoller. Hij is donkerpaars en heeft roze vruchtvlees. Andere benamingen zijn Malta en suikervijg. De Celestes komen uit Brazilië, Californië of Mexico.

BROWN TURKEY

De Brown Turkey komt zoals de naam doet vermoeden uit Turkije, maar ook uit Italië en Californië. Het zijn kleine vijgen, 4-6 cm groot met een roodbruine schil en paars vruchtvlees. Ze zijn heel zoet en sappig en bijzonder geschikt voor conserven. Is de meest verkochte vijg in Nederland.

DOTTATO

De geelgroene Dottato is een Italiaanse vijg met een nootachtige smaak. Het vruchtvlees is wit (dottato bianci) tot paars en bevat al dan niet zaden. In het laatste geval gaat het om de parthenocarpe vrucht. Beroemde dottato's zijn de Fichi di Cosenza en de Fico bianco del Cliento.

FICIO BIANCO DEL CILENTO

De lichtgroene Fico bianco del Cliento is een vijg van het type Dottato met wit vruchtvlees. Hij heeft het Europese DPO-label.

SARILOP (SMYRNA VIJG)

Deze goudgele Smyrnavijg  is de Ficus carica calimyrna of Sarilop, een zoete, aromatische vijg.  De vrucht barst gemakkelijk open bij rijping.

DE BEVRUCHTING VAN DE VIJG

Vijgen zijn schijnvruchten, ook wel samengestelde vruchten genoemd. De bloempjes gaan verscholen in het synocium, de peervormige bloembodem, die de bloempjes als een zak omsluit.

De bloempjes in het synocium zijn met de buitenwereld verbonden door een 'oog' een kanaal, dat het ostiool wordt genoemd. Het oog dient als toegang voor het enige insect dat de vijg bestuift, de kleine vijgwesp.

De vijgenboom kent twee seksuele verschijningsvormen, de mannelijke Capri-vijg, en de vrouwelijke eetbare vijg. De eerste bevat zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen maar gedraagt zich volledig mannelijk, door pollen te vormen. De wesp legt haar eitjes uitsluitend in de mannelijke syconia, deze Caprivijg. Wanneer deze eitjes uit komen, bevruchten de mannetjes de vrouwtjes en sterven kort daarop. Zoals op bovenstaande foto goed te zien is, ontwikkelen de wespenlarven zich in een pollenrijke omgeving. De pollen zijn goudkleurig en bevinden zich onderweg naarthet ostiool. Wanneer de wespjes uitkomen, verlaten ze het synocium langs dezelfde weg als langs welke ze kwamen, het ostiool, op de foto aan de rechterzijde.

Aan hun poten dragen de wespjes stuifmeel. Het is hun taak het stuifmeel naar de vrouwelijke syconia van de eetbare vijg te brengen en de bloempjes te bevruchten. Eitjes leggen zoals in de mannelijke syconia, is er nu niet bij.

Dit is het bevruchtingsproces van de vijg in een notendop. En hier wordt het ingewikkeld. In de natuur namelijk is de verhouding tussen Caprivijgen en vrouwelijke vijgen redelijk in evenwicht. In de vijgenteelt is die verhouding gemiddeld genomen scheef getrokken. De productievijgen zijn in overtal, de Caprivijgen in ondertal. Daarmee komt de bevruchting en dus de vruchtvorming in gevaar.

Daartoe is een techniek ontwikkeld die al sedert eeuwen wordt toegepast. Deze techniek is gebaseerd op de profichi, de Italiaanse benaming voor takjes met vruchten van een Caprivijg die worden ingezet om de productievijg te bevruchten. Het proces wordt caprificatie genoemd. Met deze techniek volstaat een verhouding tussen Caprivijgen en productievijgen van 1:20.

Iedere Capriboom levert enkele honderden profichi's. Zodra de producerende vijg daar gereed voor is, de bloempjes ontvankelijk voor bevruchting, het oog van de synocia open, worden twee maal per week enkele tientallen profichi's in de boom gehangen. In Syrië doet men het nog anders, daar combineert men een perceel caprivijgen temidden van de productievijgen met de profichi-techniek.

Hoe anders ging dat in Frankrijk waar na de Tweede wereldoorlog begonnen is met de vijgenteelt in de regio Solliès-Pont in de buurt van Toulon aan de zuidkust. Deze verving de kersenteelt in de regio toen deze na de Tweede wereldoorlog niet meer lonend bleek. Er lag geen plan aan ten grondslag, de meeste vijgen plukte men van bomen die er spontaan groeiden. De boeren negeerden de bomen die geen bruikbare vruchten gaven, de helft van de bomen zo ongeveer. Dat waren de Caprivijgen. Van caprificatie hadden ze nog nooit gehoord.

Gezondheidsaspecten

Voedingswaarde, gezondheidsrisico's

Vijgen zijn rijk aan mineralen en bevatten vitamine A, E en K. Daarnaast bevatten ze oxaalzuur, dat we niet in te grote dosering moeten nuttigen.

Een gemiddelde vijg (40-50 gram) bevat 9 mg oxaalzuur, omgerekend circa 20 mg per 100 gram. Zie voor de voedingswaarde van gedroogde vijgen, het artikel daarover.

SAMENSTELLING PER 100 GRAM  VERSE VIJG

74
kcal
(310 kJoule)
0,7
gram
eiwitten
19,2
gram
koolhydraten
2,9
gram
vezels
16,3
gram
vet
0,3
gram
verzadigd
0,1
gram
enkelvoudig onverzadigd
0,1
gram
meervoudig onverzadigd
0,1
gram
transvet
144
mg
omega-6
Vitaminen
47
µg
vitamine A
(5,9% ADH)
0,1
mg
vitamine B1
(9,1% ADH)
0,1
mg
vitamine B2
(7,1% ADH)
0,4
mg
nicotinezuur
(2,5% ADH)
0,3
mg
pantotheenzuur
(5% ADH)
0,1
mg
vitamine B6
(7,1% ADH)
6
µg
foliumzuur (B9)
(3% ADH)
2
mg
vitamine C
(2,5% ADH)
0,1
mg
vitamine E
(0,8% ADH)
4,7
µg
vitamine K
(6,3% ADH)
mineralen
35
mg
calcium
0,1
mg
koper
0,4
mg
ijzer
232
mg
kalium
17
mg
magnesium
0,1
mg
mangaan
1
mg
natrium
14
mg
fosfor
0,2
µg
selenium
0,2
mg
zink

Bronvermelding update maart 2020

Common fig | Wikipedia (EN/DU) Ficus carica | Plants for a future Raw fig, nutritionfacts (voedingswaarde) | Nutritiondata.self.com Preliminary data 2013 on Figs | FAO stat Sex Determination By Genes & Chromosomes In Ficus carica | Waynes word Vijgen | D. Pijpers 2011, Alles over groenten en fruit The pollinationation of the figtree | F. Kjellberg, 1984 Acta Ecologica vol 5 pp 407-412 Common fig | Mrs M. Grieve, A modern herbal, Botanical.com Ficus carica| Center for new crops, Purdue University Bronze band Khorsabad | University of Chicago, The oriental institute collection Figs | I. Condit, Fig varieties, a monograph, Hilgardia journal of Agricultural science, California, vol 23 February 1955, 247 pages Variétées | Figues du monde