top
Mbongô
Aframomum danielli
Mbongô
 
MBONGÔ | AFRAMOMUM CITRATUM  © 2019

Mbongô

Alligator peper

Mbongô is de naam van een specerij die afkomstig is van de Aframomum danielli of de Aframomum citratum, twee vrijwel identieke planten uit de de gemberfamilie.

Het zijn twee van de veertig soorten die het ras Aframomum kent. Deze planten groeien alle in Afrika, en zoals alle Zingiberaceae in een warme, vochtige omgeving en hoe dan ook enige schaduw. De wortelstok (rhizome) groeit vlak onder de grond. De plant wordt zo'n 2 meter hoog en heeft langwerpige en puntige 25-30 cm lange bladeren, zoals bamboe. Dicht bij de grond vormen zich trompetachtige, lichtpaarse bloemen, die direct uit de grond lijken te komen, maar op steeltjes staan. Ze zijn hermafrodiet.

De bloemen openen in de vroege ochtend, en zijn een zeer kort leven beschoren, om plaats te maken voor grote roodbruine peulen, tot tien centimeter lang. De peul (zaaddoos) bevat donkerbruine zaden in een gelei-achtig vocht. De zaden worden culinair en medicinaal gebruikt. De Aframomum danielli wordt verbouwd om zijn zaden, de Aframom citratum tevens om zijn eetbare scheuten. Ook de gedroogde bast wordt gebruikt.

Mbongô is ook bekend onder de naam alligatorpeper, een naam die die de (gedroogde) peul krijgt omdat de erin opeengepakte zaden doen denken aan de huid van een alligator. De zaaddozen worden gedurende vijf dagen gedroogd en vervolgens als zaaddoos of gepeld als zaad verkocht.

De belangrijkste smaak- en geurcomponenten in mbongô zijn:

  • 1,8-cineol (rond 50%), eucalyptol, de verfrissende smaak van mirte (en eucalyptusolie),
  • limoneen (rond 12,5%), de geur van citroenschil,,
  • β-pineen (rond 12,5%), houtige dennegeur, als in zwarte peper, komijn, den(neappel) en hennep,
  • α- terpineol (rond 7,5%), houtige dennegeur, citrus en lelie, en kleinere hoeveelheden
  • α-pineen, als β-pineen
  • β-caryophylleen, zoetig, houtig, kruidnagel

De scherpte is afkomstig van [6]-paradol, [6]-gingerol en [8]-gingerol, stuk voor stuk karakteristiek voor de vruchten van planten in het Aframomum-geslacht en de gemberachtigen. Mbongô bevat overigens beduidend minder -paradol dan paradijsgraan

.

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

Her en der verkrijgbaar onder de naam alligator peper (pas op: vaak is het paradijsgraan), wordt mbongô verkocht als gedroogde zaaddoos, zoals dat ook met kardemom gebeurt, en incidenteel ook gepeld, zoals standaard is voor paradijsgraan, het broertje/zusje van de mbongô.

Culinair gebruik en bereiding

De korrels worden net als peperkorrels gemalen, of gevijzeld. Mbongô wordt in West-Afrika gebruikt in soepen en gekookte rijst.

Een beroemd gerecht is Mbongô tchòbi een zwarte saus uit Kameroen met (kat)vis waarbij de Mbongô-peul geroosterd wordt. In dit recept wordt niet alleen het zaad, maar ook de bast van de boom gebruikt.

Van de citratum worden ook de jonge scheuten gegeten.

Houdbaarheid (bewaaradvies)

Bewaar de zaden op een droge, donkere plaats.

slotregel

Oorsprong en verspreiding

Mbongô komt van oorsprong uit tropische Afrika. Net als de meeste Aframomumsoorten groeien de Mbongô-soorten er in het wild. De vruchten zijn heel geliefd bij apen en grote zoogdieren.

De Aframomum citratum groeit in Nigeria, Kameroen en Gabon, de danieli in West-Afrika, van Sierra Leone tot de Centraal-Afrikaanse Republiek. Deze beide soorten worden ook verbouwd. De danielli wordt wel de bastaard-melegueta genoemd, vanwege de gelijkenis van het zaad op dat van de melegueta, paradijsgraan. Ze worden vaak - al dan niet opzettelijk - verward.

Mbongô is een traditioneel huwelijksgeschenk in de Yoruba-cultuur. Mbongô - in Yoruba atare genoemd - is een relatief dure specerij, en de zaaddoos staat symbool voor vruchtbaarheid. Merkwaardig is de gewoonte van Yoruba om ook een pasgeboren baby wat mbongô te laten proeven bij wijze van welkom.

In het oosten van Nigeria wordt mbongô ten teken van gastvrijheid aangeboden met kolanoot . De mbongô compenseert de bitterheid van de kolanoot.

Vertaling in Afrikaanse talen

bassa
mbongô
bini
 
haussa
ataare
ibibio
 
igbo
atariko
itsekeri
 
urbobo
 
wolof
 
yoruba
oburo
 
atariko atare ulima banga spice (atariko/irugeje malen)

Gezondheidsaspecten

Voedingswaarde, gezondheidsrisico's

De gegevens met betrekking tot Mbongô zijn schaars. De voedingswaarde bedraagt 470 kcal per 100 gram (droog product), en Mbongô bevat 8,2% eiwit .

Bronvermelding update juni 2020

Aframomum Daniellii K. Schum | Global Biodiversity Information Facility GBIF Essential oils of Aframomum danielli and Aframomum melegueta (Zingiberaceae): Chemical composition and antibacterial activity | O.A. Lawal e.a. American jounal of essential oils and natural products, ISSN: 2321-9114 AJEONP 2017; 5(4): 14-19 © 2017 AkiNik Publication Aframomum danielli | Wikipedia (EN) Mbongo (t)chobi | N. Trachet, 2009 Brussel nieuws.be Aframomum melegueta (Grains of paradise) is not Alligator pepper | Ayodeji Dapherede, 2014 Tropical biodiversity The Rites & Significance Yoruba Traditional Marriage | Ayodeji Dapherede, 2014 Yoruba cultural institue Aframomum | Smithsonian National museum of natural history Aframomum citratum | Prota4U, Plant resources of Tropical Africa, Wageningen Aframomum | Mansfield's encyclopedia of agricultural and horticulturral crops Aframomum citratum | J. Chalchat, Correlation Between Chemical Composition and Antimicrobial Activity. VI. Activity of Some African Essential Oils, Journal of essential oil research, Volume 9, 1997 - Issue 1 Antibacterial activities of selected Cameroonian spices | A.G. Fankam e.o, BMC Complement Alterntive Medicine, 2011 Nov online publication