top
Atlantische zalm
Trekvis (Salmonidae)
ATLANTISCHE ZALM
 
ATLANTISCHE ZALM | SALMO SALAR
PARRS (b) EN SMOLTS (o)

ZALM

De Atlantische zalm (Salmo salar) is een vissoort uit het geslacht Salmo in de familie van de Salmonodae, de 'koning der vissen'

Ze hebben een torpedovormig lichaam met achter op de rug een vetvin. Volwassen zalmen zijn zilverachtig van kleur en hebben kleine x-vormige zwarte stippen boven de zijlijn. Ze paaien in de herfst en winter, waarbij het vrouwtje gedurende een week 1.000 - 2.000 eieren per kilogram van haar gewicht legt. In de lente komen de eieren uit en begint de transformatie van larve (alevin) naar jonge vis, parr genoemd.

Parrs hebben een gevorkte staart, een bruine vetvin en 10-12 grote donkere vlekken op hun zij. Wanneer ze als smolts naar zee trekken, verdwijnen deze vlekken. Als de zalmen groot genoeg zijn en klaar om terug te keren naar hun geboortewater, zijn deze grilsen zo'n 60 cm lang en wegen 3 kilogram. Een volwassen Atlantische zalm kan een lengte van 150 cm en een gewicht van 36 kg bereiken. Een gekweekte zalm doet er anderhalf jaar over om een gewicht van tussen 3 en 6 kilogram te bereiken. In het wild neemt dat een jaar meer in beslag.

De zoetwater fase in de ontwikkeling van een Atlantische zalm varieert per rivier. In de meer zuidelijke gedeelten van de noordelijke Atlantische Oceaan, ter hoogte van het Kanaal duurt de zoetwaterfase hoogstens een jaar. Noordelijker, in Schotland bijvoorbeeld blijven de vissen wel vier jaar in het paaigebied, in de Canadese Ungava Baai zelfs acht jaar, voordat ze naar zee gaan. Daar verblijven ze één tot vier jaar.

Zalmen zwemmen in de oceaan voornamelijk aan de oppervlak. Hun voeding bestaat er uit crustacea (garnalen), vis en inktvissen. Door de garnalen krijgt zalmvlees zijn typische oranje-rose kleur. Onderweg naar het paaigebied passen zalmen hun dieet enigszins aan, en bestaat dat vooral uit haringen en zandspieringen. Eenmaal in zoet water beland, eet de zalm nauwelijks meer. Vissen in kwekerijen krijgen in hoofdzaak vismeel als voer (zie duurzaamheid).

AANKOOP

De op de Nederlandse markt aangeboden Atlantische zalm is vrijwel zonder uitzonderig een gekweekte zalm.

BEREIDINGSTIJDEN (KOOKTIJDEN)

De hier gegeven bereidingstijden zijn een indicatie, bovendien slechts een kleine selectie van de bereidingswijzen van zalm.

BEREIDINGSTIJD FILETS

bakken in koekenpan
3-6 min
pocheren in koekenpan
3-6 min
stomen
8-10 min
stoven
8-10 min
 

BEREIDINGSTIJD HELE VIS

bakken in koekenpan
8-10 min
pocheren in koekenpan
8-10 min
stomen
8-10 min
stoven
15-20 min

SOORTEN

Van de Atlantische zalm zijn drie ondersoorten bekend, de Noord-Amerikaanse, de Europese en de Baltische of Oostzee zalm. De Baltische soorten trekken niet zover de oceaan op, naar men aan neemt omdat ze in de IJstijd opgesloten waren door het ijs. Men noemt dat land-locked of ouananiche.

Land-locked zalmen hebben zich in de laatste IJstijd vooral ontwikkeld in gebieden waar het optrekkende ijs de zalmen isoleerde van de oceaan. Dat gebeurde doordat de verbinding tussen de meren en de oceaan blijvend werd gedicht met land dat door de gletsjers werd verplaatst, maar ook doordat de zee erg koud was en het voordeel van de trek naar het zoute water dus verviel.

Land-locked populaties komen in het noorden van Scandinavië voor, in Noord-Amerika (Ungava bay) en het schiereiland Kola (Rusland . De sebago-zalm is zo'n land-locked zalm. Hij komt voor in in het Vänermeer in Zweden en het Ladogameer in Rusland en het St. Johnmeer in Canada. De sebago is wat meer gedrongen dan de 'gewone' Atlantische zalm, en heeft grotere stippen.

Ook is er een dwergvorm, die blegen heet.

Oorsprong en verspreiding

De Atlantische zalm komt zoals de naam doet vermoeden uit de Atlantische Oceaan, van Portugal tot de Kara rivier in de Russische Oeral (Barentszzee), rond IJsland, en van de zuidpunt van Groenland tot aan Connecticut in de Verenigde Staten, tussen de 38e en 68e breedtegraad.

Vroeger kwam hij in 19 Europese landen en alle grote Europese rivieren voor, maar door overbevissing, riviernormalisaties en vervuiling van de rivieren is hij daar praktisch uitgestorven, ook in Nederland, waar de populatie in de vroege middeleeuwen op enkele miljoenen vissen wordt geraamd. De zalmstand is gedurende de Middeleeuwen sterk teruggelopen, wat te wijten was aan de bouw van duizenden molens, beter gezegd door de aanleg van dammen om het water te reguleren ten behoeve van de molens.

De kleine populatie zalm die aan het einde van de negentiende eeuw nog in de Nederlandse wateren was, is rond de eeuwwisseling door overbevissing gedecimeerd.

Het merendeel van de zalmpopulaties komt in nog maar 4 landen voor (Noorwegen, Ierland, IJsland en Schotland). De mens heeft er ook voor gezorgd dat hij ook buiten zijn oorspronkelijke leefgebied voor komt, in het noordelijk deel van de Pacifische Oceaan en voor de kust van Chili.

Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw is met behulp van sleepnetten systematisch op zalm gevist met als resultaat dat de vangsten rond de jaren 70 dramatisch terug liepen. Begin jaren 90 bereikte de zalmpopulatie een serieus dieptepunt, reden om alle aandacht te richten op het herstel. Dat gebeurt van de NASCO, de North Atlantic Salmon Conservation Organization, die sinds 1983 actief is, onder meer op het terrein van de bescherming en herstel van het leefgebied van de zalm. Deze organisatie heeft in de jaren 80 een grote rol gespeeld in de wereldwijde uitkoop van visserijen.

VERTALING ATLANTISCHE ZALM

engels
atlantic salmon
frans
saumon atlantique
italiaans
salmone dell'atlantico
spaans
salmón común, del atlántico
duits
atlantische lachs
 

Duurzaamheid

De vangst op de Atlantische zalm is aan strenge regels onderworpen. In ons land is de vangst van zalm (en forel) in binnenwater en binnen de 12 mijls zone sinds het jaar 2000 gesloten. Volgens de EU-richtlijnen is er bovendien een vangstverbod tussen de 12 mijlszone en 200 mijl uit de kust. Ook voor Verenigde Staten geldt een vangstverbod op wilde Atlantische zalm. Het vangstverbod heeft nog niet tot het beoogde herstel geleid.

De wilde Atlantische zalm die op de markt wordt aangeboden komt voor een deel uit Canada, voor een deel uit Chili.

Tot aan het begin van de twintigste eeuw werd er nog volop zalm gevangen in de grote Nederlandse rivieren, vooral de Rijn. Eind negentiende eeuw is een recordvangst van 250.000 zalmen opgetekend. In de nauwelijks dertig jaar daarna is de visserij op zalm in de Rijn volledig stilgevallen, de zalm uit de Rijn verdwenen. Men denkt niet dat daaraan de bevissing debet is geweest, wat wel het geval zou zijn in de Theems, waar zich tegelijkertijd hetzelfde afspeelde. Maar de belangrijkste oorzaak is de vervuiling van de rivieren geweest.

Vanaf de jaren 70 zijn de visserijen op de oceaan uitgekocht en zijn tal van herstelprogramma's gestart. In Nederland en haar buurlanden zijn herstelprogramma's voor de Rijn en Maas gestart. Na de ramp op het Sandoz-terrein in 1986 is het besef gegroeid dat het habitatverbetering een zaak was van alle 'Rijnoeverstaten'. Men put daarbij uit de ervaringen die elders al zijn opgedaan, zoals in Noord-Amerika, Engeland (de Theems) en Frankrijk (de Loire).

Naast de focus op fysieke maatregelen, zoals het weghalen van barriès en het terugdringen van vervuiling, worden ook de zalmen zelf, de 'kelts', ingezet. Gegeven het feit dat de kelts op weg van de paaiplaats naar zee in groten getale door uitputting sterven, is het de opzet deze kelts te vangen en te helpen herstellen. Dat biedt niet alleen perspectief voor duurzame vangst voor consumptie, beter de kelts te reconditioneren dan nieuw aangekomen vis vanuit zee te vangen, maar biedt bovendien betere ouderparen op met meer en grotere eieren wanneer de kelts na herstel worden uitgezet.

GEKWEEKTE ZALM

Atlantische zalm wordt gekweekt in de open kooien in de zee in Schotland, Noorwegen, de Far Ör eilanden, Frankrijk en Chili. De meeste kwekerijen van Atlantische zalm bevinden zich in Noorwegen, pionier in het kweken van zalm, en Schotland. De gekweekte Atlantische zalm domineert de Europese zalmmarkt. In 2010 werd 600 maal meer gekweekte Atlantische zalm geoogst dan er wild werd gevangen. Alleen Noorwegen al produceerde in dat jaar bijna 1 miljoen ton zalm.

Omdat de zalm een vleesetende vis is, verlangt hij een eiwitrijk voedsel. Dit is merendeels afkomstig van natuurlijke visbestanden, waardoor de druk op wilde vis groot is. In Europa wordt gezocht naar alternatieven. Ten behoeve van de biologische of organische teelt vist men sowieso alleen op duurzame visbronnen.

De kooien die voor de kweek gebruikt worden, zijn open kooien aan zee. Dat impliceert dat de kwekerijen in open verbinding staan met de zee en daarmee met de wilde populatie. Schadelijk effecten van de teelt zijn kruising van gekweekte soorten, waardoor verschraling van de wilde populatie optreedt, eutrofi&ering van het leefgebied van de zalm door de lozing van effluenten en de verspreiding van ziekten, parasieten en medicijnen (zoals antibiotica). In Europa is het gebruik van antibiotica inmiddels tot practisch nul gereduceerd, sinds men de vissen vaccineert.

In Europa is op de zalmteelt strikte wet- en regelgeving van toepassing. Desondanks doen alle hier genoemde schadelijke effecten zich voor. In Zuid-Amerika (Chili ) ontbreken de regels en vindt er voor zo ver er wel regels zijn onvoldoende controle op plaats. Om die reden prijkt de gekweekte Atlantische zalm op de door ons geraadpleegde viswijzers op de oranje lijst (liever niet), de Chileense op de rode lijst, met name vanwege de inadequate controle.

Wat de Chileense zalm betreft, de markt voor Chileense zalm is in 2009 ingestort na de commotie over ziekten en overbevolking, gevolgd door een natuurramp. Sinds 2011 zou de Chileense zalmproductie weer op gang gekomen zijn.

BIOLOGISCHE OF ORGANISCHE ZALM

Het is en blijft een vreemd fenomeen, gekweekte vis aan te duiden als biologisch of organisch, alsof wilde vis dat niet zou zijn. Hoe lastig het is, om goede en slechte producten te herkennen. Neem de gerespecteerde organische zalm van Framgord van de Shetlands. Die met verse makrelen en langoustines gevoed zouden worden. Wat er van waar moge zijn, maar Framgord is in 2012 in de problemen gekomen in Schotlandse grootste voedselfraudezaak ooit. Meer dan 200 ton fout gelabelde zalmproducten werden daarop vernietigd.

Een (wel) gerenommeerd bedrijf is dat van het Noord-Ierse Glenarm, dat 600 ton organische zalm per jaar produceert. Hun site spreekt voor zich.

Gezondheidsaspecten

Voedingswaarde, gezondheidsrisico's

Samenstelling per 100 gram rauw product

97
kcal
( 405,8 kJoule)
18,4
gram
eiwitten
2
gram
vet
½
gram
verzadigd
0,4
gram
enkelvoudig onverzadigd
0,7
gram
meervoudig onverzadigd
671
mg
omega-6
24
mg
cholesterol
Vitamines
61
µg
vitamine A
(8% ADH)
0,1
mg
vitamine B1
(9% ADH)
0,1
mg
vitamine B2
(7% ADH)
1,6
mg
nicotinezuur
(10% ADH)
0,7
mg
pantotheenzuur
(12% ADH)
0,4
mg
vitamine B6
(29% ADH)
5
µg
foliumzuur (B9)
(3% ADH)
0,3
µg
vitamine B12
(12% ADH)
½
mg
vitamine E
(4% ADH)
0,1
µg
vitamine K
(0% ADH)
Mineralen
100
mg
calcium
0,3
mg
ijzer
256
mg
kalium
41
mg
magnesium
68
mg
natrium
194
mg
fosfor
36,5
µg
selenium
0,4
mg
zink
 

Bronvermelding update maart 2020

Salmon | Wikipedia (EN) Atlantische zalm | Wikipedia (NL/EN) Atlantische zalm | Ravon, soortinformatie Atlantische zalm | Kennisdocument 6 Atlantische zalm zeebaars Sportvisserij Nederland, Bilthoven G.A.J. Laak 2007 Sea bass, nutritionfacts (voedingswaarde) | Nutritiondata.self.com DUURZAAMHEID Conserving and restoring the Atlantic salmon | NASCO offical site Reconditioning kelts | Federal caucus Certificated Fish to eat | MSC Marine stewardship council Fishspecies to eat and not eat: Atlantic salmon | Sassi (South african sustainable seafood initiative (WWF) Wat is goede vis? | Viswijzer, initiatief Stichting De Noordzee.