top
De graanvrucht
Morfologie van de graankorrel
De graanvrucht
 
ONRIJP TARWEGRAAN (FREEKEH)

De anatomie van de graanvrucht

In bewerking

De vruchten van granen worden (graan)korrels of kortweg granen genoemd, zelden 'vrucht'.

De botanische term voor de graanvrucht is 'caryopsis'. Het is éénhokkige vrucht met één zaadje, dat zich tegen de vruchtwand bevindt, en daarmee versmolten is. De vruchtwand is vergroeid met de zaadhuid. Tezamen vormen zij de zemel.

Het meellichaam of binnenkiemwit is de voedselvoorraad voor de kiem, die bij de kieming wordt omgezet in energie. Zowel het meellichaam als de zemel worden door de mens gegeten. Het beschermende kaf echter niet. Deze wordt bij de meeste granen verwijderd door het te dorsen. De vruchten worden dan 'en masse' ontdaan van het kaf waardoor alleen het meellichaam en de zemel over blijft. Maar niet bij alle granen.

Bij sommige granen is het kaf vergroeid met het zeltmeellichaam, waardoor deze niet gedorst kunnen worden, maar gepeld moeten worden. Dat is het geval bij gerst, rijst en maïs.

Bij een rijpe, droge vrucht bestaat de buitenste laag van het meellichaam uit min of meer kubusvormige aleuronkorrels. De meeste granen hebben slechts één areulonlaag, behalve rijst (Oryza sativa) en gerst (Hordeum vulgare), dat zelfs drie aleuronlagen heeft.

Tijdens de ontkieming vervult het aleuron een belangrijke functie door het afscheiden van hydrolasen, voor de hydrolyse van zetmeel en eiwitten. De aleuroncellen worden daartoe aangezet door het embryo, dat het hormoon gibberiline af scheidt.

De aleuroncellen bevatten mineralen (zoals fosfor), oliën en lipiden, naast kerneiwitten. In granen met veel zetmeel bestaat het aleuron voor wel 30% uit deze eiwitten. In blauwe granen bevat de areulonlaag de anthocyanine pigmenten, die verantwoordelijk zijn voor de blauwkleuring. Dit is vooral het geval bij blauwe en meerkleurige maïs.

Sommige granen, zoals wederom maïs, bevatten ter plaatse van de placentaire vaatbundel transfer-aleuroncellen. Deze zijn onder meer betrokken bij de overdracht van stoffen uit het zich ontwikkelende embryo.

Bronvermelding update december 2020

Regulation of aleurone development in cereal grains | Philip W. Becraft, Journal of Experimental Botany, Volume 62, Issue 5, March 2011, Pages 1669–1675, https://doi.org/10.1093/jxb/erq372 The development of the aleurone layer in canola (Brassica napus) | Edwin P. Groot e.a. Canadian Joyurnal of Botany , September 1993 • https://doi.org/10.1139/b93-140 Graan | Wikipedia (NL/EN)