top
Rotenon
Isoflavon
ROTENON
 
bloeiende yacon
BLOEIENDE PACHYRHIZUS EROSUS

ROTENON

Rotenon is een isoflavon, een in planten voorkomende isoflavanoïde. Het wordt al eeuwen als plantaardig gif gebruikt bij het vissen. In het bijzonder in in Melanesië.

Voor de plant is rotenon een afweermechanisme, tegen insecten. De mens gebruikt(e) het als pesticide (tegen planten), een insecticide (tegen insecten) en zoals gezegd een piscicide (gericht tegen vissen).

Het is een kleur- en reukloze stof met de chemische formule C23H22O6, een fyto-oestrogeen, dat is een oestrogeen - als het vrouwelijke hormoon - dat door planten wordt aangemaakt, met name door de volgende planten uit de bonenfamilie (abaceae):

  • Jicama (Pachyrhizus erosus), alle bovengrondse delen,
  • Ahipa (Pachyrhisus ahipa) alle bovengrondse delen

De benaming is ontleend aan de roten, de Japanse naam van de Derris eleptica, de plantensoort waaruit rotenon in 1902 voor het eerst geïsoleerd is, door een Japanse chemicus, Nagai Nagayoshi. De Derris elleptica is de plant waarvan de wortels in Fiji en in Papua Nieuw Guinea gebruikt werden bij het vissen. Door de wortels in een smalle vaart of greppel te werpen, raakt het water vergiftigd, raken de vissen verdoofd en sterven. Daarna kunnen ze eenvoudig kunnen worden opgeraapt.

Deze manier van vissen wordt op diverse plekken op aarde (nog altijd) toegepast, met diverse giftige planten. Niet alleen exotische oorden, de methode wordt wereldwijd toegepast, bijvoorbeeld om invasieve, ongewenste vissoorten en/of amfibieën te verdrijven. In de Verenigde Staten is de rotenon-methode zelfs gebruikt om zich van inheemse vissoorten te ontdoen voor lucratiever uitheemse soorten zoals de zalmforel. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is dat in de VS staande praktijk, zelfs in nationale parken.

Rotenon is in 1848 als landbouwgif geïntroduceerd en staat sinds de jaren negentig ter discussie mede naar aanleiding van alarmerende berichten over eenverband met de Ziekte van Parkinson. Het was op dat moment élén van de meest gebruikte gifsoorten in de landbouw, maar ook bij consumenten thuis. Franse imkers gebruikten het zelfs voor de bestrijding van varroa.

Vanaf de jaren negentig is rotenon geleidelijk 'uitgefaseerd'. In heel Europa - en dus ook in ons land - is het sinds 2008 verboden rotenon te gebruiken als pesticide in de landbouw, ook in de biologische landbouw.

Rotenon wordt in de handel derris of tuba genoemd (de Indonesische naam voor de Derris eleptica) of cué, wat tevens de naam is van een hars met dezelfde eigenschappen als de tuba-wortel, afkomstig van de Deguella utilis of de Lonchocarpus, twee Zuid-Amerikaanse planten.

slotregel

Gezondheidsaspecten

Er is veel te doen geweest en te doen over de gezondheidsrisico's van het werken met rotenon en als gevolg van het inademen en/of consumeren van rotenon. In de afgelopen jaren is het inzicht daarin sterk verbeterd.

Het grootste risico voor de mens is het inhaleren van rotenon bij het gebruik ervan, zeker wanneer dat in poedervorm is. Dat is een groter gevaar dan het drinken of eten van rotenon, dat in de lever wordt afgebroken. De dodelijke dosering wordt geschat op 300-500 milligram per kilogram lichaamsgewicht.

Rotenon is daarom niet schadelijk voor de volksgezondheid, tenzij het geïhaleerd wordt. Het wordt in ons maag-darmkanaal afgebroken tot onschadelijke producten Wanneer rotenon in open water wordt gebruikt, zal het daar snel af breken en zich binden aan bodemdeeltjes, waardoor het niet in het drinkwater terecht komt. Het accumuleert niet in vis, waardoor het vis uit met rotenon behandeld viswater zonder risico's gegeten kan worden.

slotregel

BRONVERMELDING UPDATE MAART 2019

Rotenone | Wikipedia (EN) One Strange Fish Tale | Peter Schmidt, Feb 28 2010 Chronicle of higher education Rotenon beschikking | EU Pesticides database (plants) 2008/317/EG Rotenone and Public Health | Alaska Department of Fish and game Bestrijding invasieve aquatische gewervelden | Nederlandse Voedings- en warenautoriteit, Methoden voor de bestrijding van ongewenste uitheemse aquatisch gewervelden 2015 Mogelijke veroorzaking van de ziekte van Parkinson door gebruik van het pesticide Rotenone | Antwoord (Byrne) op vragen van Erik Meijer (GUE/NGL) aan de Europese Commissie in Parlementaire vragen Europees parlement, Feb 2001 Rotenone health and safety guide | World Health Organization, Geneva 1992 The WHO recommended clasification of pesticides by hazard Guideline 2004 | IPCS International program on chemical safety © WHO 2005, ISBN 92-4-154663-8
slotregel