Het plantengeslacht Citrus maakt deel uit van de Wijnruitfamilie (Rutaceae), net als de geslachten Fortunella (kumquat), Poncirus, Microcitrus en Eremocitrus. Ook de vruchten van enkele planten uit die geslachten worden tot de citrusvruchgten gerekend. Niet zo vreemd als men overdenkt om deze plantengeslachten ook tot het geslacht Citrus te gaan rekenen. Maar zover is het nog niet.

In dit artikel leiden we u in in een wereld die veel meer te bieden heeft dan de traditionele citrusvruchten in het Nederlandse winkelschap zoals de sinaasappel, de citroen, de grapefruit en de mandarijn. In de afgelopen decennia zijn diverse hier minder bekende soorten op de markt gekomen, zoals de pomelo en de kumquat en nieuwe kruisingen, zoals de mineola. Maar, het assortiment is nog vele malen groter, en er worden nog altijd nieuwe soorten ontdekt en nieuqe variëteiten ontwikkeld.

Citrusplanten zijn ofwel grote struiken of kleine bomen van 5-15 meter hoog. Ze hebben doornige scheuten en de bladeren staan ruim uiteen, afwisselend geplaatst en zijn groenblijvend. De vaak geurige bloemen zijn solitair of in kleine tuilen, en hebben een diameter van 2-4 cm.

De buitenste schil van een citrusvrucht bevat zeer veel olieklieren waarin ontvlambare etherische oliën opgeslagen zitten. De middelste vruchtlaag (flavedo) is wit en vezelig. De binnenste vruchtlaag (mesocarp) is het eetbare gedeelte. Hier worden sapzakjes of -blaasjes gevormd die veel suikers, organische zuren en vitamine C bevatten.

Pectines worden meestal gewonnen uit bijproducten van de fruitverwerking, met de kenmerken van lage kosten, eenvoudige bediening en het vermijden van verspilling van grondstoffen. Citruspectines behoren tot de belangrijkste bronnen van commerciële pectines. Citruspectine wordt voornamelijk aangetroffen in de primaire celwanden van schillen van citrusvruchten en vertegenwoordigt 18-25% van het drooggewicht van de schil (90). Citruspectines worden gebruikt als goede stabilisatoren en verdikkingsmiddelen om de textuur en kwaliteit van voedingsmiddelen zoals fruit- en groentesappen, jam en gelei te verbeteren vanwege hun uitstekende verdikkende, stabiliserende, gelerende en emulgerende eigenschappen (91). Om te voldoen aan de grote vraag van mensen naar gezonde voeding, zijn citruspectines gebruikt als ideale vetalternatieven in de voedselverwerking, zoals gebakken producten, saladedressings, ijs en andere voedingsmiddelen met een hoog vetgehalte (89). Bovendien kunnen citruspectines fungeren als afbreekbare milieubeschermende films die worden gebruikt als vervangers voor synthetische macromoleculaire polymeren bij het conserveren van voedsel, wat niet alleen de vershouding van voedsel kan verlengen, maar ook milieuvriendelijk is.

De vroegst bekende vermelding van citrusvruchten (citroenen en limoenen) in de Indische geschriften is van rond 800 voor Christus in een verzameling van devotionele teksten, de Vajasaneyi samhita. Hierin worden citrusvruchten voor het eerst beschreven, onder de naam 'jambhila'. In de latere 'Tribute of Yu' wordt beschreven hoe keizer Yu (stichter van de Hsia dynastie) kleine mandarijnen en vermoedelijk ook yuzu's ontving van stammen uit Centraal china en van de Zuidoost kust. Confucius noemt (maar) twee soorten citrus, de Yu en de Chü, in de 5e eeuw voor Christus, maar in 1179 beschrijft Han Yen-Chih in een monografie over citrusfruit alleen al 27 variëteiten op de zoetzure mandarijn. Andere voorbeelden van oude Chinese rassen zijn de wilde Daoxian sinaasappel, die is gevonden in het zuiden van Hunan en de Honhe padeda in de provincie Yunan.

De Chinezen waren de eersten die de citrus 'temden' en citrusvruchten cultiveerden voor commerciële doeleinden. Het Chinese bestuur heeft altijd oog gehad voor de bescherming en bestudering van citrusbomen. Vanaf de vijftiger jaren zijn nieuwe, hoogwaardige rassen ontwikkeld, zoals de Nanfeng en de Jin sinaasappel en de Shatian pomelo. De door de Chinese overheid gefinancierde National Citrus Germplasm Nursery heeft in de jaren 1980 de 1190 belangrijkste citrusrassen,- soorten uit China en van over de hele wereld geconserveerd. De Landbouwuniversiteit van Huazhong heeft vooruitgang geboekt in de studie over de technologie van in vitro conservering. Daarnaast is in China veel vooruitgang geboekt in het ontwikkelen van virusvrije vermeerdering.

Vanuit de oorsprong op de Indische archipel en China werd de citrus verspeid over het Hellenistisch rijk, dat zich uitstrekte via het Midden-oosten tot aan Kabul (het huidige Afghanistan). In het Middenoosten werd citrus, in het bijzonder de citron (Citron medica) , een belangrijk onderdeel van de viering van het Loofhuttenfeest en werd de vrucht verspreid over Joodse gemeenschappen in Europa en daarbuiten, in alle continenten. Citrusbomen groeien alleen in warmere landen, in Europa in Spanje, Griekenland en Italië.

Taalkundige aspecten, etymologie

De generieke naam zou zijn afgeleid van het oude Griekse woord voor ceder, kedros, dat in het Latijn cedrus en later tot citrus werd. De verbinding met de ceder (kedros) zou zijn oorsprong vinden in naamgeving van de etrog door Palestijnse Grieken als kedromelon, wat cederappel betekent. Het Latijnse cedrus werd aanvankelijk alleen gebruikt voor de benoeming van de Juniperus, en kreeg pas later een ruimere betekenis.

Het woord citrum verwijst echter ook naar het hout van conifeer, de Tetraclinis articulata die door de Grieken thyon werd genoemd en de Romeinen citrus. Het hout, dat werd gebruikt om tafelbladen van te maken, stond bekend om zijn plezierig zoete geur. Alles dat naar dit hout rook, werd door de Romeinen citrosus genoemd.

Omdat vast staat dat de eerste citrusvruchten die Europa bereikten niet om te eten waren bedoeld maar om te ruiken, en zodoende citreum werden genoemd, later tot citrus verbasterd. De meer algemene Griekse benaming van de etrog kítron zou van deze Romeinse benaming zijn afgeleid.