Venkel
De botanische naam van de venkelplant is Foeniculum vulgare, de gewone venkel. Één van de twee ondersoorten - hoewel deze niet erkend worden - is de Foeniculum vulgare subsp piperitum, ook wel de ezels- of pepervenkel genoemd, een vrij bittere soort die onder meer op Sicilië groeit. De Foeniculum vulgare subsp capillaceum is minder bitter, soms zelfs zoet, en wordt in drie variëteiten onderscheiden:
- de Foeniculum vulgare subsp capillaceum var vulgare, of bittere venkel,
- de Foeniculum vulgare subsp capillaceum var dulce, of zoete venkel, vooral voor zaad verbouwd, en
- de Foeniculum vulgare subsp capillaceum var azoricum, of Florentijnse venkel, bekend van zijn venkelknol.
De venkel is een meerjarige plant met een penwortel. Het is een gecultiveerde soort die ook in het wild voor komt. Dat is één en dezelfde plant. Alle bovengrondse delen sterven 's winters af, waarna de plant in het voorjaar weer uit loopt. De venkel heeft brede geelgroene bloemenschermen die op sterke, holle stengels staan die wel twee meter hoog kunnen worden. De bladeren zijn fijn geveerd en worden, net als de bladeren van familielid peen (Daucus) gewoonlijk het loof genoemd.
Hoewel wij vooral bekend zijn met venkelzaad en de venkelknol als groente of mini-groente, worden ook andere delen van de venkel gegeten, de stengels (als bleekselderij), de bladeren (als groente of kiemgroente), de bloemen, zelfs de wortel. Venkel kent talloze culinaire toepassingen, niet alleen in de Europese keuken, ook in die van het Midden-Oosten en Azië (Iran, Pakistan, India, China) waar vooral het venkelzaad zeer geliefd is.
De venkelvariëteit met gezwollen bladscheden is in ons land de standaardvenkel. De populaire versie heeft een vrij bolle 'knol', anders als Romeinse of Florentijnse soortgenoten in Italië die een minder bolle, bijna platte verdikking kennen.
In de Mediterrane landen In ons land zijn niet alle venkelproducten even algemeen verkrijgbaar. Venkelwortel en venkelloof zul je weinig tegenkomen, en vreemd genoeg geldt dat ook voor venkelstelen
In Portugal eet men de jonge uitlopers, jagge, malse blaadjes en stelen in eigerechten, als vulling van vis, in stoofgerechten met bonen of kikkererwten. Malse stengels worden gebruikt bij gegrillde vis. De zaden worden gebruikt in een breed oeuvre van biscuit tot brood. Net als in Italië (Campania) worden stukken venkel gebruikt in de pekel voor olijven.
Oorsprong en verspreiding
De Egyptenaren en de Griekenzagen het niet als voedsel. De Grieken noemden het 'marathon' of marathos, naar het veld waar de Perzen overwonnen werden. Het woord betekent 'een veld vol venkel'. Het werd door de Grieken met vuur geassocieerd. Prometheus zou het vuur van de goden gestolen hebben door het te verstoppen in de holle stengels van de venkel. Bossen droge venkel werden gebruikt om er fakkels van te maken. Deelnemers aan de Attische Mysterieën droegen een krans van venkelloof op het hoofd. Maar er van eten ?
De Romeinen aten het wel, maar alleen de sappige knopjes en de jonge scheuten. De Romeinen kenden naast venkel nog een soortgelijke groente, silphium genaamd. In veel Romeinse gerechten komt deze voor, onder meer in de Re coquinaria van Apicius . Veel silphium kwam uit de Griekse kolonie Cyrenië, het huidige Libië. Welke plant dit was, weten we niet, vermoedelijk is de plant in de vijfde eeuw uitgestorven. Men denkt door ongecontroleerde pluk, want volgens silphium niet alleen een heerlijk kruid, maar ook een veelzijdig medicijn.
Venkel als voedsel komt pas na de val van het Romeinse rijk in beeld wanneer Karel de Grote (742-814) de plant vanuit het Middellandse zeegebied naar de keizerlijke tuinen in het noorden en het midden van Europa bracht. Venkel is vermeld in de Capitulare de villis, waarin het 'fenicolum' wordt genoemd. De Capitulare de villis is een verordening uit een reeks capitularie die hij schreef, en die behoort tot de pre-800 capitularies, daterend van rond het jaar 795. Karel de Grote schrijft hierin voor hoe de keizerlijke landgoederen moeten worden ingericht, gebruikt en beheerd.
Ook ver weg van de Middellandse zee had venkel al vroeg in de tijd medicinale reputatie, onder meer in India en China, die met venkel kennis maakten via de handelsroutes, vermoedelijk in de zeventiende eeuw, mogelijk al eerder. De Chinezen namen het op in hun vijf-kruidenmengsel wǔ xiāngfěn (十三香调料), aanvankelijk een medicinaal mengsel.
Venkel is een belangrijke groente sindsdien in Italië, Spanje, Portugal en Frankrijk, maar ook elders in Europa, getuige recepten in The Farmer’s Wife or Complete Country Housewife (London 1780). Tegenwoordig wordt venkel overal ter wereld verbouwd en gegeten, ook in de Nieuwe wereld.
De belangrijkste producent van venkelzaad is India, gevolgd door Syrië, Egypte, Turkije, Duitsland, Spanje en Pakistan. , Spain and Pakistan
Taalkundige aspecten, etymologie
Nomenclatuur
De Romeinen noemden de plant feniculum of fœniculum, een vervoeging van fenum (fœnum), wat 'hooi' betekent. Ze vonden de droge venkel naar hooi ruiken. In de Middeleeuwen werd feniculum verbasterd tot fanculum. Plinneaus gebruikte bij zijn plantkundige werk foeniculum als epitheton en deelde de plantensoort net als dille in bij het geslacht Anethum, onder de naam Anethum foenilucum (Species Plantarum 1 : 263 -1753)
De botanische naam Foeniculum vulgare is gegeven door Philip Miller, die deze publiceerde in de achtste editie van “Gardeners Dictionary” in 1768. Hert nieuwe geslacht Foeniculum kent slechts één plantensoort. Het achtervoegsel vulgare, betekent 'gewoon', in dit verband overbodig, want het is de enige venkelsoort.
